نوع مقاله : مقاله علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه برنامه ریزی شهری، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز
2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز
چکیده
در سال‌های اخیر، جوامع در سراسر جهان آتش‌سوزی‌های بزرگ شهری را تجربه کرده‌اند و صدها نفر جان خود را از دست دادهاند. باید پذیرفت که همیشه درصدی از بحران‌ها بخش جدایی‌ناپذیر و طبیعی حیات سیستم‌ها می‌باشند؛ ولیکن بخش عظیمی از تهدیدها، بحران‌ها و التهابات تحمیلی هستند و بایستی با مدیریت صحیح و کاربست پدافند غیرعامل، آن‌ها را قبل از وقوع، پیش‌بینی و پیش‌گیری نمود. لذا هدف این پژوهش سنجش و مدلسازی فضایی آسیب‌پذیری شهر ارومیه در برابر آتشسوزی با رویکرد پدافند غیرعامل بوده بهطوری که نوع تحقیق، کاربردی و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی می‌باشد و گردآوری اطلاعات نیز از طریق مطالعات کتابخانه‌ای، میدانی و پرسش‌نامه صورت گرفته است. برای نیل به هدف تحقیق، تعداد 14 شاخص بر اساس نظرات نخبگان انتخاب شده و در نرم‌افزار GIS لایه‌های اطلاعاتی برای آن‌ها تشکیل شده است. برای محاسبه وزن شاخص‌ها از روش تصمیم‌گیری چندمعیاره BWM استفاده شده و نتایج آن در نرم‌افزار GAMS مورد تحلیل قرار گرفته است. سرانجام، وزن بدست آمده از روش BWM در شاخص‌های 14 گانه استاندارد شده با توابع فازی ضرب شده و ترکیب شده است. نتایج بیانگر آن است که 12 درصد در پهنه آسیب‌پذیری خیلی‌کم، 31 درصد آسیب‌پذیری کم، 14 درصد آسیب‌پذیری متوسط، 29 درصد آسیب‌پذیری زیاد و 14 درصد در پهنه آسیب‌پذیری خیلی‌زیاد واقع شده است. برای تحلیل خودهمبستگی فضایی پهنه‌های آسیب‌پذیری از آماره موران استفاده شده و به منظور مدلسازی فضایی آسیب‌پذیری شهر ارومیه در برابر آتشسوزی از تحلیل لکه‌های سرد و داغ بهره گرفته شده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Spatial Measurement and Modeling of Urmia City Vulnerability against Fire with Emphasis on Passive Defense
نویسندگان [English]
- Rasool Ghorbani 1
- Reza Karimi 2
1 Professor of Department of Urban Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, Tabriz University
2 PhD Student in Geography and Urban Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, Tabriz University
چکیده [English]
In recent years, communities around the world have experienced major urban fires and hundreds have lost their lives. It must be acknowledged that a percentage of crises are always an integral and natural part of systems life, however, a large part of the threats, crises and inflammations are imposed and must be anticipated and prevented before they occur with proper management and application of passive defense. Therefore, the purpose of this study is to Measure and model the spatial vulnerability of Urmia to fire with a passive defense approach, so that the type of research is applied and the research method is descriptive- analytical and data collection has been done through library, field and questionnaire studies. To achieve the purpose of the research, 14 indicators have been selected based on the opinions of the elites and information layers have been formed for them in GIS software. BWM multi-criteria decision making method was used to calculate the weight of the indicators and the results were analyzed in GAMS software. Finally, the weight obtained from the BWM method is multiplied and combined in 14 standardized indicators with fuzzy functions. The results show that 12% are in very low vulnerability zone, 31% are in low vulnerability zone, 14% are in medium vulnerability zone, 29% are in high vulnerability zone and 14% are in very high vulnerability zone. To analyze the spatial autocorrelation of vulnerable zones, Moran statistic has been used and in order to model the spatial vulnerability of Urmia city against fire, cold and hot spot analysis has been used.
کلیدواژه‌ها [English]
- Vulnerability
- Fire
- Passive Defense
- BWM
- امجد، محمد؛ سلطانی، ایرج (1398)، راهبردهایی به منظور کاهش آسیب پذیری بافت های تاریخی در برابر زلزله مطالعه موردی: بافت تاریخی شهر یزد، مدیریت بحران، شماره 16، صص 32-17.
- امینی‌ورکی، سعید؛ مدیری، مهدی؛ شمسایی، فتح‌اله؛ قنبری نسب، علی (1393)، شناسایی دیدگاه‌های حاکم بر آسیب‌پذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مؤلفه‌های تأثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو، ویژه‌نامه هفته پدافند غیرعامل، صص 18-5.
- بختیاری، سعید؛ قاسم زاده، مسعود (1395)، مبحث سوم مقررات ملی ساختمان- محافظت ساختمان ها در برابر آتش: تغییرات و چشم انداز پیش رو، کنفرانس ملی محافظت ساختمان ها و سیستم های حمل و نقل در برابر آتش.
- پورمحمدی، محمدرضا؛ تقی‌پور، علی‌اکبر؛ رستمی، حمید (1400)، تحلیل فضایی مناطق آسیب‌پذیر در هنگام بحران با تأکید بر پدافند غیرعامل در زیرساختهای شهری تبریز، جغرافیا‌و‌برنامه ریزی، دوره 25، شماره 75، صص 75-65.
- پیرهادی، مینا؛ فراست؛ مجید؛ خیام حسینی، فضل الله (1397)، بررسی و ارزیابی ریسک حریق در مراکز امدادی از دیدگاه HSE بوسیله روش مهندسی ریسک حریق (FRAME)، فرهنگ ایمنی، سال 12، شماره 26، صص 80-72.
- حبیبی، کیومرث؛ جوانمردی، کومار (1392)، تحلیل ناپایداری بافت های شهری و پهنه بندی میزان آسیب پذیری در برابر زلزله با استفاده از GIS & AHP نمونه موردی: بخشی از هسته مرکزی شهر سنندج، معماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره 11، صص 305-293.
- حیدری، احمد؛ جودکی، حمیدرضا (1398)، بررسی و اولویت بندی عوامل مؤثربر مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی در بافت فرسوده شهرها بررسی و اولویت بندی عوامل مؤثربر مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی در بافت فرسوده شهرها مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر تهران، مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، سال 10، شماره 38، صص 85-75.
- خانبابائی، رضا (1398)، ارائه مدل تحلیلی برای پدافند غیرعامل شهرها با تأکید بر زیرساختهای شهری (نمونه موردی: شهر ارومیه)، رساله دکتری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.
- رضویان، محمدتقی؛ علیان، مهدی؛ رستمی، حسین، (1397)، ارزیابی آسیب‌پذیری مکانی زیرساختهای استان یزد با رویکرد پدافند غیرعامل، آمایش‌سرزمین، دوره 10، شماره 1، صص 63-31.
- زیرکی، محمدرضا؛ سعادتی، حسن (1397)، رویکرد پدافند غیرعامل در پهنه بندی فضایی اردوگاه های اسکان موقت با استفاده از روش تلفیقی AHP-FUZZY و GIS (مطالعه میدانی: منطقه 8 شهر تهران)، پدافند غیرعامل، سال 9، شماره 3، صص 86-77.
- سازمان جمعیت هلال احمر(1382)، طرح جامع امداد‌و‌نجات کشور، انتشارات روابط عمومى جمعیت هلال احمر، تهران.
- شادی‌فر، غزاله؛ واعظی، مهسا (1396)، تمهیدات کاهش آسیب‌پذیرى فضاهاى دانشگاهى در برابر زلزله و آتش‌سوزى: پیشنهاد‌هایى براى دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتى، دانش پیش‌گیری و مدیریت‌بحران، دوره 7، شماره 2، صص 116-105.
- شاهیوندی، احمد (1396)، سنجش میزان آسیب‌پذیری محلات شهری در تطابق با اصول پدافند غیرعامل، مدیریت‌بحران، شماره 11، صص 62-47.
- صدیقی، رامین (1397)، بررسی و تبیین عوامل مؤثر بر ایمنی شهری (مورد مطالعه: سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهر تبریز)، دو ماهنامه مطالعات کاربردی درعلوم مدیریت و توسعه، سال 3، شماره 1 (9 پیاپی)، صص 39-13.
- ظفری، حسین؛ زربین، جلیل (1399)، شناسایى و اولویت‌بندى مخاطرات و تهدیدات، مبتنى بر الگوى ماتریس ریسک (مطالعه‌موردى: منطقه عسلویه)، دانش پیش‌گیری و مدیریت‌بحران، دوره 10، شماره 1، صص 37-23.
- فاضل، سوگند؛ تقوایی، مسعود؛ محمودزاده، امیر (1396)، پهنه بندی آسیب پذیری لرزه ای شهری با استفاده از مدل ANP مطالعه موردی: شهر نجف آباد، مدیریت بحران، شماره 11، صص 132-121.
- فلاحی، علیرضا؛ امیدخواه، عاطفه (1394)، رویکردهای کاهش آسیب‌پذیری و آمادگی در برابر آتشسوزی احتمالی در ساختمان‌های بلندمرتبه، دانش پیش‌گیری و مدیریت‌بحران، دوره 5، شماره 1، صص 57-43.
- فنی، زهره؛ روشن، عبداله (1396)، مکان‌گزینی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با رویکرد پدافند غیرعامل مطالعه‌موردی: شهر بهبهان، اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، دوره 26، شماره 101، صص 92-81.
- قوچانی، محیا؛ تاجی، محمد؛ دربانیان، مجتبی (1398)، ارزیابى مؤلفه‌هاى مؤثر در افزایش ریسک خسارات ساختمان‌هاى شهرى در آتش‌سوزى پس از بحران زلزله به روش AHP، دانش پیش‌گیری و مدیریت‌بحران، دوره 9، شماره 3، صص 306-293.
- ملکی، مریم؛ ملکانی، لیلا؛ ولیزاده‌کامران، خلیل (1399)، مدلسازی وقوع و گسترش جبهه آتشسوزی با استفاده از روش اتوماتای سلولی (مطالعه‌موردی: منطقه حفاظت‌شده ارسباران)، محیط‌زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، دوره 73، شماره 1، صص 141-129.
- مهندسان مشاور طرح‌و‌آمایش (1389)، مطالعات طرح جامع تجدید‌نظر شهر ارومیه: اداره کل راه‌و‌شهرسازی استان آذربایجان‌غربی.
- مؤمنی، کورش؛ عطاریان، کورش؛ دیده‌بان، محمد؛ حاج‌موسی، نگین؛ وثیق، بهزاد (1397)، مطالعه تطبیقی شهر باستانی جندی‌شاپور با شیوه شهرسازی شهرهای هم‌عصر آن‌ها، معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 25، صص 390-375.
- میرسعیدی، لیلا؛ شمسی، آزاده (1397)، راهکارهای طراحی معماری به منظور افزایش ایمنی مدارس در برابر آتشسوزی، دانش پیش‌گیری و مدیریت‌بحران، دوره 8، شماره 2، صص 118-103.
- Alam, Sh., Haque, Sh. (2021). Multi- Dimensional Earthquake Vulnerability Assessment of Residential Neighborhoods of Mymensingh City, Bangladesh: A
- Spatial Multi- Criteria Analysis based Approach, Journal of Urban Management, available at https://doi.org/10.1016/j.jum.2021.09.001.
- Chisty, M.A., Rahman, M. (2020). Coping Capacity Assessment of Urban Fire Disaster: An Exploratory Study on Ward No: 30 of Old Dhaka Area, International Journal of Disaster Risk Reduction, No. 51, pp: 1- 10.
- Farshadmanesh, P., Mohammadi, J. (2019). A Probabilistic Methodology for Assessing Post- Earthquake Fire Ignition Vulnerability in Residential Buildings, Fire Technology, No. 55, pp: 1295- 1318.
- Granda, S., Ferreira, T.M. (2018). Assessing Vulnerability and Fire Risk in Old Urban Areas: Application to the Historical Centre of Guimaraes Santiago, Fire Technology, No. 55, pp: 105- 127.
- Julia, P.B., Ferreira, T.M., Rodrigues, H. (2021). Post- Earthquake Fire Risk Assessment of Historic Urban Areas: A Scenario-based Analysis Applied to the Historic City Centre of Leiria, Portugal, International Journal of Disaster Risk Reduction, No. 60, pp: 1-15.
- Nehal, A.H., Hasan, M.R., Islam, M.K. (2019). Analyzing Vulnerability of a Community to Fire Hazard: A Case Study of Chandgaon Residential Area, Proceedings on International Conference on Disaster Risk Management, Dhaka, Bangladesh, pp: 588- 593.
- Nishino, T. (2021). Probabilistic Analysis of the Vulnerability of Fire Departments to Ignitions Following Megathrust Earthquakes in the Nankai Trough Subduction Zone, Japan, Fire Safety Journal, No. 120, pp: 1- 8.
- Rezaie, J. (2015). Best- Worst Multi- Criteria Decision- Making Method, Omega, (53): 49-57.
- Stokkenes, S., Strand, R.D., Kristensen, L.M., Log, T. (2021). Validation of a Predictive Fire Risk Indication Model using Cloud-based Weather Data Services, Procedia Computer Science, No. 184, pp: 186- 193.
- (2018). 68% of the World Population Projected to Live in Urban Areas by 2050, Says UN. United Nations Department of Economic and Social Affairs.
- Xu, J., Lu, Y. (2018). Towards an Earthquake-Resilient World: from Post Disaster Reconstruction to Pre- Disaster Prevention, Environmental Hazards, Vol. 17, No. 4, pp: 269– 275.
)